Шафранский Леонид Львович (1930) – доктор медицинских наук (1974), профессор (1985), награжден «Серебряной медалью» Выставки достижений народного хозяйства СССР (1972), знаком «Отличник здравоохранения» (1976).
Родился 18 апреля 1930 г. в с. Зозов Линовского района, Винницкой области. В 1952 г. закончил Винницкий медицинский институт. С этого же года он начал свою трудовую деятельность в должности ординатора хирургического отделения 2-ой городской клинической больницы г. Винницы.

Винницкий Государственный медицинский институт. 16-ый выпуск врачей-лечебников 1947-1952 гг.
Ф 76. Оп 2. Д. 330. Л. 7.

Работая в больнице, Л.Л. Шафранский занимался самостоятельными исследованиями, проводил опыты. Писал статьи по вопросам неотложной хирургии, лечению травматизма, ряд которых был опубликован в медицинских научных журналах. Итогом исследований Л.Л. Шафранского стало написание кандидатской диссертации на тему: «Клинико-рентгенологическое изучение переломов и переломо-вывихов в локтевом суставе». Диссертация защищена в 1961 г. в Ленинградском санитарно-гигиеническом медицинском институте.
С 1965 г. Л.Л. Шафранский работает в Казахском НИИ онкологии и радиологии старшим научным сотрудником, а с 1984 г. – заведующим отделения детской и костной онкохирургии.

В 1974 г. защитил докторскую диссертацию на тему: «Исследование опухолей костей методом инфракрасной спектроскопии». В 1985 г. избран профессором.

Профессор Л.Л. Шафранский является одним из самых высококвалифицированных специалистов-онкохирургов в республике. Основные его работы посвящены диагностике и лечению опухолей костей. Он разработал безрецидивный способ лечения салитарных кист у детей, изобрел метод лечения остеогенной саркомы кости, которому было присвоено имя автора, изобрел способ определения индивидуальной чувствительности опухоли к лучевой терапии, доказал необходимость препаратов кальция в случаях злокачественных кровообращений.

В активе Л.Л. Шафранского свыше 160 печатных работ, в том числе 6 монографий, из которых 4 изданы, а 2 приняты к печати, 15 изобретений, 17 рационализаторских предложений.
Он на общественных началах возглавлял Республиканский центр по изучению биологических объектов методом инфракрасной спектроскопии, активно участвовал в общественной жизни КазНИИ онкологии и радиологии – работал ученым секретарем специализированного Совета, председателем экспертной архивной комиссии, зам.председателем философского семинара. Многократно награждался медалями и дипломами ВДНХ СССР, ВДНХ КазССР, знаком «Отличник здравоохранения».

Документы личного архива Л.Л. Шафранского поступили в ЦГА НТД КазССР в 1989 г. в виде дара. Личный фонд №76 Л.Л. Шафранского по описям №1, 2 в количестве 411 единиц хранения включает документы к биографии, творческой и служебной деятельности, статьи, доклады и сообщения на конференциях, симпозиумах, рецензии, документы по защите кандидатской диссертации, проведению клинических исследований.

Приближается великая дата – 75-летие Победы советского народа в Великой Отечественной войне 1941–1945 гг. И чем ближе это знаменательное событие, тем больше и больше меня одолевают смешанные чувства его неординарности. Праздник? Да, еще какой! Страшно представить себе, что случилось бы с нашей большой страной, победи в этой войне фашисты! А с другой стороны, какие огромные жертвы принесены на алтарь Победы! Сколько наших славных воинов осталось на полях сражений! Сколько семей получили «похоронки», сколько выплакано слез безутешными вдовами и матерями! Еще печальнее, что многие славные сыны и дочери нашего Отечества пропали без вести и родные лишены возможности поклониться их праху и положить на могилу цветы.
К большому моему сожалению, я немного знал о своем родном дяде Печерских Кирилле Даниловиче, который тоже сложил свою голову в этой страшной войне, защищая свою Родину. Мои родные немногословно и очень редко в разговорах упоминали его имя и то, что он погиб на той войне. Да и мы, молодые, признаюсь честно, не устраивали им «пытки», чтобы узнать подробности. Справедливости ради, наши родные тоже знали немногое, да и этим немногим делились неохотно (больно и трудно вспоминать такое!). А теперь, когда ушли в мир иной наши родители, бабушки и дедушки, даже и спросить не у кого.
С годами, взрослея, я все же решил сделать попытку узнать хоть что-то о моем дяде. Это стало возможным еще и по той причине, что стали открываться военные архивы, оцифровываться и публиковаться документы. Создаются мощные информационные порталы, которые позволяют хотя бы отчасти ликвидировать эти «лакуны» и воздать должное нашим героям.
И вот как-то, признаюсь без особой надежды, я вышел на интернет-портал «Подвиг народа», на котором, начиная с 2010 года, стали размещаться электронные копии документов Центрального архива Министерства обороны Российской Федерации, ранее недоступные для массового исследователя и по большей части ко всему имеющие гриф секретности. И (о чудо!) это свершилось! И я узнал то, чего не знал до сих пор.
Оказывается, мой родной дядя Печерских Кирилл Данилович, 1925 года рождения, уроженец д. Жуково Куртамышского района Челябинской области, был призван в ряды Рабоче-крестьянской Красной армии 12 мая 1944 года (по другим сведениям дата призыва другая – 14 июня 1944 г.) Тульским городским военным комиссариатом (там находился военно-пересыльный пункт). 16 июня прибыл в воинскую часть. И уже спустя менее, чем три месяца, а точнее – 2 августа этого же года, Гвардии рядовой 93-го Гвардейского Краснознаменного стрелкового полка 29-й Гвардейской стрелковой Краснознаменной дивизии 10-й Гвардейской армии в составе 2-го Прибалтийского фронта К.Д. Печерских был награжден медалью «За отвагу». В приказе № 34/н по действующей армии написано, что награда вручена ему «за то, что он при отражении контратаки противника в районе д. Духново из своего автомата убил 8 немецких солдат и подавил одну огневую точку противника». Скупые и лаконичные строки приказа (См. ЦАМО, Ф. 33. Оп. 690155. Д. 2833. № записи 33059577).

Медаль «За отвагу» с момента своего появления стала особо уважаемой и ценимой среди фронтовиков, поскольку ею награждали исключительно за личную храбрость, проявленную в бою. Это главное отличие медали «За отвагу» от некоторых других медалей и орденов, которые нередко вручались «за участие». В основном медалью «За отвагу» награждали рядовой и сержантский состав, но также она вручалась и офицерам (преимущественно младшего звена).
Видимо, вскоре после этого боя Кирилл получил звание сержанта, поскольку в донесении о потерях, этом последнем скорбном документе, указано, что Гвардии сержант Печерских Кирилл Данилович погиб 28 августа 1944 г. Там же указано его первичное захоронение – «Латвийская ССР, Мадонский уезд, д. Кукули, в районе, братская могила, ряд 1, слева». Впоследствии он был перезахоронен и теперь покоится на братском воинском кладбище в г. Гулбене Гулбенского района в Латвийской Республике. В этом же документе приводятся сведения о его родственниках (в частности: «мать – Екатерина Петровна») и месте их проживания – Челябинская область, Куртамышский район, д. Жуково. Всю эту информацию я нашел на другом интернет-портале «Память народа».

Мои интернет-поиски на этом не закончились, и вскоре я попытался найти на его просторах хоть какую-то информацию о месте захоронения своего дяди. К счастью, и здесь меня ждал успех (кто ищет, тот всегда найдет!). Удалось даже найти фото этого воинского мемориала.

К сожалению, ни у меня, ни у моих родственников не сохранилось фотографии Кирилла Даниловича. И этому есть очень простое объяснение: не очень-то в то время увлекались фотографиями, к тому же он родился в российской глубинке, да и жизнь оказалась слишком коротка – всего 19 лет!
Как-то, накануне Дня Победы в 1998 году у меня сложились пусть и несовершенные, но искренние стихотворные строчки (вряд ли можно назвать их стихами!). Вот они:

«Я жизнь любил,
Но не дожил –
Вы доживите!
Я так любил,
Не долюбил –
Вы долюбите!
За всех, за тех,
Кто там в полях
Не за медаль
Жизнь положил.
Кто, защищая мать, жену,
Сам не дожил.
Детей понянчить не успел,
И сразу в бой.
За тех, кто жизнь вам подарил
Такой ценой!»

Это напутствие всем нам, ныне живущим, от тех, кто отдал самое дорогое во имя процветания нашей Родины, а если быть точным, то во имя факта самого существования нашего государства, учитывая те страшные перспективы, которые рисовал ему Гитлер в своих планах. И всем нам нужно быть достойными памяти наших отцов и дедов, их Великого ратного подвига!

В этом году исполнилось 105 лет со дня рождения Рубилиной Элеоноры Эмильевны, заслуженного врача Казахской ССР, кандидата медицинских наук, одной из организаторов рентгено-флюорографической службы в Казахстане.
Рубилина Элеонора Эмильевна родилась 28 сентября 1914 г. в Азербайджане, в г. Ханларе. В 1932 г. окончила немецкую школу- десятилетку и курсы медицинских сестер. По окончании школы работала медицинской сестрой в поликлинике.

В 1933 г. поступила на лечебный факультет Саратовского государственного медицинского института, который окончила с отличием в 1938 г. и по призыву комсомола уехала на работу в Казахстан, в село Георгиевка Курдайского района, в райбольницу терапевтом. В 1939 г. переведена на работу в г. Текели – заведующей рудничной больницей, терапевтом амбулатории, а с 1947 г. возглавляла фтизиатрическую службу города. С 1955 по 1965 гг. – главный врач Текелийского гортубдиспансера.

В 1962 г. под руководством академика Беклемишева Н.Д. защитила кандидатскую диссертацию «Силикоз и силикотуберкулез на рудниках Текелийского комбината».
В 1965 г. в связи с избранием по конкурсу в Казахский научно-исследовательский институт туберкулеза переехала в Алма-Ату, на должность старшего научного сотрудника эпидотдела, затем став завсектором флюорографии.
В 1964 г. Рубилиной Э.Э. присвоено почетное звание «Заслуженный врач Казахской ССР», в 1965 г. решением ВАК она была утверждена в ученом звании старшего научного сотрудника по специальности «рентгенология». С 1974 г. и до ухода на пенсию возглавляла рентгено-флюорографическое отделение института. Под ее руководством было защищено 5 кандидатских диссертаций. Рубилина является автором более 100 научных работ, методических рекомендаций, двух монографий.
Как специалист и организатор рентгено-флюорографической службы республики, Эленора Эмильевна была награждена орденом «Знак Почета», Почетной грамотой Верховного Совета Казахской ССР, медалями, значком «Отличник здравоохранения».

Среди документов фонда вызывают интерес личные документы родителей Элеоноры Эмильевны: матери – Фрик Эрны Яковлевны и отца – Бек Эмилия Георгиевича (д. 6). История семьи Бек – небольшой срез истории советских немцев. Они оба родились в Азербайджане, в г. Ханларе. Фрик Э.Я. успешно окончила в 1908 г. Еленендорфское начальное классное училище Министерства народного просвещения России. Эмилий Георгиевич получил специальность счетовода и бухгалтера в г. Ханларе.

В 1915 г. он был мобилизован в армию и отправлен на турецкий фронт в качестве рядового, где прослужил два года. По возвращении работал в Еленендорфе Ганджийского уезда (района) Азербайджанской ССР. Бек Э.Г. был одним из учредителей и членом правления производственного и сельскохозяйственного кооператива виноградарей-виноделов Ганджийского района «Конкордия». Правление кооператива находилось в Еленендорфе и имело представительства в Москве, Ленинграде, Ташкенте, Киеве, Новосибирске, Тифлисе и других крупных городах страны.

В 1930-х гг. служил в Ханларском отделении Госбанка СССР старшим кассиром и кредитным инспектором. В начале войны, в связи с выселением немецкого населения из Закавказья, в ноябре 1941 г. семья Бек была переселена в Акмолинскую область, где Эмиль Георгиевич вынужден был работать рабочим доротдела и конюхом в колхозе. Лишь после войны родители смогли перебраться к дочери в г. Текели.

В 1940 г. Рубилина Э.Э. вышла замуж за горного инженера Текелийского комбината Иванова Александра Ермолаевича.
Ценными документами фонда являются 30 писем с фронта за 1943–1944 гг. (д. 8).
Старший лейтенант Иванов А.Е. был мобилизован в армию в сентябре 1942 г. и отправлен в г. Ташкент, затем на станцию Кермине Бухарской области Узбекской ССР, откуда в составе сформированной там 356-й стрелковой дивизии дошел до Белоруссии и Латвии. Погиб 3 ноября 1944 г. в Лиепайском районе (д. 7). Последнее письмо датировано 27.10.1944 г.

Свой личный фонд Рубилина Э.Э передала в ЦГА НТД КазССР 25 декабря 1987 г. в количестве 98 документов и 19 фотографий.

В издательстве «Глобус» готовится к публикации сборник трудов Н.Ф. Крамчанинова «Вопросы истории медицины и здравоохранения: Казахстан, Россия (XVIII–XX вв.)». Правительством Республики Казахстан разработана программа «Рухани жангыру» («Духовное просвещение»), в ее проекте «Туган Жер» («Родная Земля») предполагается продолжение исследований истории страны и серьезной краеведческой работы. Помимо изучения неизвестных или плохо изученных вопросов также важно использовать уже накопленные знания.
Такие знания оставил нам замечательный казахстанский врач, ученый и организатор здравоохранения советского периода – Николай Федорович Крамчанинов (1919–1996), большое научное наследие которого, к сожалению еще не обобщалось и не изучалось. Более 50 лет трудовой деятельности он посвятил самым важным вопросам медицины – изучению причин распространения болезней, разработке мер профилактики и развитию здравоохранения. Прежде чем перейти к анонсу первого издания его уникальных научных трудов, кратко познакомимся с биографией ученого.
После окончания Алма-Атинского медицинского института в 1942 г. Н.Ф. Крамчанинов начал трудовую деятельность в Гурьевской области, сначала главным врачом санитарно-эпидемиологической станции Испульского района, а затем заместителем заведующего областным отделом здравоохранения. В этот период проявилась его любознательность, способность к научному анализу, стали формироваться научные интересы. Испытывая потребность в смежных знаниях, необходимых в практической работе руководителя, без отрыва от основной работы окончил финансово-экономический и юридический институты. В 1953 г. Н.Ф. Крамчанинов переведен в аппарат Минздрава Казахской ССР, где работал помощником министра, начальником Управления кадров и учебных заведений. Параллельно с административной работой не прекращал начатое в Гурьевской области фундаментальное научное исследование истории медицины и здравоохранения Западного Казахстана и к 1960 г. подготовил диссертацию на эту тему. В этом же году перешел на научную работу в Институт клинической и экспериментальной хирургии, где провел обширное изучение эпидемиологии рака кожи с исключительно ценными научно – практическими выводами. В 1963 г. Н.Ф. Крамчанинов избран заведующим отделом организации здравоохранения Казахского НИИ эпидемиологии, микробиологии и гигиены, откуда перешел на работу в Совет Министров Казахской ССР заведующим отделом здравоохранения и социального обеспечения. В 1965 г. защитил диссертацию и вернулся на работу в институт заведующим отделом эпидемиологии, всесторонне изучил эпидемиологию кишечных инфекций и на основе полученных новых данных предложил меры профилактики.
Николай Федорович обладал особой способностью видеть суть вещей, выделить главное в решении проблемы. Какой бы темой он ни занимался, прежде всего, его интересовали нерешенные вопросы эпидемиологии: причины распространения болезней и профилактика. Принцип его научного подхода, на наш взгляд в том, что он изучал проблему исторически, знакомился с литературой за максимально возможный период, анализировал факты и прослеживал динамику процесса с момента его возникновения во взаимосвязи с меняющимися условиями жизни людей. Имея материалистическое мировоззрение и опираясь на логику здравого смысла, всегда находил вариант решения проблемы, предлагал новые идеи.
Некоторые факты из научной биографии Н.Ф. Крамчанинова, без преувеличения можно назвать выдающимися, наглядно характеризующими его как незаурядного ученого. Так, определяя роль ультрафиолетового излучения при раке кожи, он пытался вызвать болезнь на себе воздействием солнечной радиации. Изучая проблемы кишечных инфекций, провел опыты по самозаражению дизентерией, определив механизм и условия заражения, а также заражающую дозу возбудителя, что позволило определить пути и факторы передачи болезни, предложить эффективные меры профилактики. При изучении стенокардии и инфаркта миокарда проводил (совместно с женой, Поповой Фаиной Владимировной) эксперименты на себе, проверяя роль холода как возможного этиологического фактора.
Всего в научном наследии Н.Ф. Крамчанинова 465 опубликованных работ, они размещались разрозненно в разных изданиях 50-х – 90-х годов. Издание в советское время было делом трудным, и поэтому он многие работы депонировал в виде рукописей.
Теперь подробнее о предлагаемом издании. В нем собраны все 138 работ по теме истории медицины и здравоохранения. Один объем изученного материала только по теме диссертации говорит о многом: 333 страницы текста, 295 использованных литературных и 226 архивных источников, 36 приложений. Автор провел исчерпывающее изучение этого вопроса. Условно сборник можно разделить на три части.
Первая посвящена непосредственно вопросам изучения истории медицины и организации медицинской службы, распространению инфекционных болезней и борьбе с ними на территории Западного Казахстана в дореволюционный и советский периоды. Описана народная медицина края, появление первых медицинских работников и учреждений, деятельность русских врачей по обслуживанию казахского населения, забота о его здоровье. Он также установил, кто и когда были первыми медицинскими работниками на территории Западного Казахстана – в Уральском казачьем войске, во Внутренней Орде, на Мангышлаке и в Гурьеве; когда была осуществлена первая попытка открыть больницу и когда они были открыты, появление первой «ученой повивальной бабки» и первого родильного приюта.
Изучены показатели заболеваемости, смертности, рождаемости и естественного прироста казахского населения в дореволюционный период, когда в отдельные годы смертность превышала рождаемость. Прослеживается динамика этих показателей в зависимости от состояния медицинской помощи и развития системы здравоохранения за длительный промежуток времени. Наглядно демонстрируются улучшения состояния здоровья населения благодаря развитию экономики, повышению благосостояния и качества медицинского обслуживания.
Автор подробно исследует историю изучения и распространения холеры, чумы, проказы, брюшного тифа, уровень и динамику заболеваемости натуральной оспой, туберкулезом, дифтерией, кожными, венерическими и другими инфекционными заболеваниями. В архивных материалах находит первое упоминание о введении оспопрививания, о первой попытке подготовить оспопрививателей из местного населения; устанавливает, что казахам были известны некоторые эпидемио-логические знания.
Во многих работах, посвященных истории изучения эпидемиологии инфекционных болезней на территории Западного Казахстана, автор убедительно доказывает приоритет русских врачей (в сравнении с зарубежными). Это относится к описанию клиники брюшного тифа, определению источника инфекции, очаговости, сезонности и первой в мире попытке выделить болезнь в самостоятельную нозологическую форму.
Н.Ф. Крамчанинов при анализе архивных и литературных данных установил, кто впервые научно обосновал пути проникновения в 1823 г. холеры в Россию, как русские врачи в отличие от ошибочных теорий английских, выработали рациональные меры борьбы. Впервые, почти за 53 года до открытия Р. Кохом холерного вибриона, врачи Горянинов (1830 г.) и Малахов (1831 г.) высказали мнение о микробном характере холеры. На Западе же врачи пришли к такому выводу значительно позднее (Гирш в 1854 г., Гризингер в 1866 г.).
Впервые в мире, врач И. А. Деминский выделил чистую культуру чумы от суслика, тем самым был окончательно решен вопрос о резервуарах возбудителя болезни в условиях Западного Казахстана.
Врач П. Симонтовский описал клинику проказы и высказал ряд положений об этой болезни на 52 года раньше норвежских ученых Даниельсена и Бека, обратил внимание на фамильно-семейные контакты и назвал круг родственников, которые могут служить источником заболевания. Врач Иноземцев первым высказал мысль о микробном характере проказы.
Второй раздел сборника содержит обширный объем интересных в научно – практическом отношении тем: рациональное использование коечного фонда, размещение больниц, вопросы кадров, обращаемость населения за медицинской помощью, смертность. Автор анализирует состояние этих показателей деятельности учреждений здравоохранения, сопоставляет различные точки зрения и предлагает конкретные меры рационализации работы.
Особый интерес представляют работы по этиологии инфаркта миокарда и выявлению условий долголетия. В них автор определяет некоторые новые условия и факторы, предлагает рациональные объяснения и направления дальнейших исследований.
Бурное развитие экономики, в связи с освоением целинных и залежных земель Казахстана потребовало большого внимания к здоровью и изменения медицинского обслуживания рабочих, животноводов, сельских жителей, что нашло отражение в ряде его публикаций. В двух статьях проанализировано состояние и развитие зубоврачебной помощи населению Казахстана.
Обширные обзоры посвящены деятельности органов санитарно – эпидемиологической службы и НИИ эпидемиологии, микробиологии и инфекционных болезней.
Н.Ф. Крамчанинов принимал административное и научное участие в работе Казахстанского общества медиков – географов, считал важным изучение распространения болезней с учетом географических различий территорий, а также принимал активное участие в работе других научных обществ, съездов, конференций и описал их работу. Подробно проанализировал историю организации Первого научного общества врачей и Первого съезда врачей Казахстана. Несколько статей посвящены деятелям медицины Казахстана.
Огромный объем информации содержит третий раздел сборника, куда вошли 50 работ автора по истории медицины России конца XVIII и начала XIX вв. Они значительно расширяют наши знания об уровне медицины того времени. Данный материал, до изучения его Н.Ф. Крамчаниновым, не был известен. Изучая архивные данные по Западному Казахстану, автор обнаружил много других прогрессивных работ передовых русских врачей той поры, которые по разным причинам не публиковались, небыли изучены и оставались неизвестными исследователям и широкому кругу читателей, не получив признания.
Необходимо отметить высокий профессионализм, широчайшую эрудицию, глубину и конкретность научного мышления Н.Ф. Крамчанинова. Благодаря владению французским, немецким и английским автор перевел ряд архивных материалов с иностранных языков. Его статьи содержат конкретные данные о научном или практическом вкладе авторов в изучение той или иной проблемы, их приоритете. Благодаря скрупулезной работе Н.Ф. Крамчанинов установил большой вклад русских врачей в сокровищницу мировой науки. Это касается различных вопросов инфекционной патологии, терапии, хирургии, акушерства, злокачественных опухолей, психиатрии.
В качестве одного из примеров можно привести изученные работы замечательного врача С. Андреевского, который в опыте по самозаражению перенес тяжелую форму сибирской язвы, описал симптомы, определил срок инкубации. Если учесть, что первое экспериментальное заражение животных было проведено во Франции в 1823 г., то С. Андреевский произвел такой опыт на себе на 35 лет раньше, и в этом его огромная заслуга. Он впервые в мире доказал «заразительность» сибирской язвы.
Другой пример. Принято считать, что первое сообщение об инфаркте предсердий было в 1922 г. Рибьер и Жиру и что с этого времени стали появляться работы, посвященные патологоанатомической характеристике, клинике и диагностике. Тогда как автор, проанализировав работу русского врача К. Ф. Кнопфа показал, что еще в 1798 г. он впервые описал клинику разрыва стенки сердца после инфаркта левого предсердия.
Работы Н.Ф. Крамчанинова способствуют объективному и научному представлению об истории медицины Казахстана и России XVIII–XX вв., динамике ее развития, более успешному пониманию причин распространения болезней и профилактики, послужат полезным материалом для исследователей, всем интересующимся историей и доступным учебным пособием для студентов
Издание посвящается 100-летию со дня рождения Николая Федоровича Крамчанинова.

Составитель и редактор,
кандидат медицинских наук
Дыняк Александр Константинович
e-mail: alexandr.dynyak@yandex.ru

Николай Федорович Крамчанинов (1919–1996) – казахстанский врач, эпидемиолог, ученый, организатор здравоохранения советского периода. Более 50 лет трудовой деятельности посвятил развитию и изучению медицины и здравоохранения. Он обладал большими знаниями, занимал важные и ответственные должности. Работал с удовольствием, высокопрофессионально, искренне и исключительно плодотворно.
После окончания Алма-Атинского медицинского института в 1942 году был направлен главным врачом санитарно-эпидемиологической станции Испульского района Гурьевской области, а затем назначен заместителем заведующего областным отделом здравоохранения. В этой должности он проработал до 1954 года. В этот период начали проявляться его способности к научному анализу, формироваться научные интересы.
Ему нравилась история медицины, организация медицинской службы, эпидемиология и он начал их научное изучение на территории Западного Казахстана начиная с конца XVIII-го века. Н.Ф. Крамчанинов, работая с документами в архивах Москвы, Ленинграда, Алма-Аты, Уральска, собрал и опубликовал большой материал о состоянии медицинской помощи и заболеваемости населения в дореволюционный и советский периоды. Этот материал не был известен ранее исследователям. В нем отражена народная медицина края, появление первых медицинских работников и организация медицинских учреждений, деятельность русских врачей по обслуживанию местного казахского населения, забота об их здоровье. Во многих работах отстаивается приоритет русских врачей в изучении инфекционных заболеваний (брюшной тиф, проказа, холера, чума). Эти работы расширяют знания об уровне медицины конца XVIII и начала XIX веков. Более 220 архивных источников ВОШЛИ В БИБЛИОГРАФИЧЕСКИЙ СПИСОК его диссертационной работы, некоторые из них были на иностранных языках, перевод которых он сделал сам, хорошо зная французский, немецкий и английский.
Многие научные труды Н.Ф. Крамчанинова посвящены здравоохранению Казахстана и отдельным его отраслям в советский период. Он провел анализ работы первого научного общества врачей и первого съезда врачей Казахстана. Материалы съезда ранее находились в архиве. Им изучены вопросы эффективности работы лечебно-профилактических учреждений (сеть больниц и обеспеченность койками, кадровые вопросы, обращаемость, смертность), состояние зубоврачебной помощи населению; обобщена работа санитарно-эпидемиологической службы и НИИ эпидемиологии, микробиологии и инфекционных заболеваний и ряд других работ. Всего по вопросам истории медицины и организации здравоохранения было опубликовано 129 работ.
Николай Федорович был высокообразованным человеком, постоянно повышал свой профессиональный и, как тогда требовалось, идейный уровень. Специфика работы требовала не только профессиональных медицинских знаний, поэтому он заочно закончил финансово-экономический (1953) и юридический институты (1952), а также вечерний университет марксизма-ленинизма (1947). В 1953 году был переведен в аппарат министерства здравоохранения Казахской ССР, где работал помощником министра, а затем начальником управления кадров и учебных заведений. В 1956 году в Москве окончил курсы руководящих работников здравоохранения.
В 1960 году перешел на научную работу в институт клинической и экспериментальной хирургии. Здесь занимался эпидемиологией рака кожи. Директор А.Н. Сызганов поручил ему изучить распространенность и выяснить причины рака этой локализации. По этой теме опубликовано 77 научных работ, установлена роль ультрафиолетовых лучей и дано объяснение механизма и условий их онкогенного действия, предложены меры профилактики.
В 1963 году он избран на должность заведующего отделом организации здравоохранения Казахского научно-исследовательского института эпидемиологии, микробиологии и гигиены, а затем назначен на работу в Совет Министров Казахской ССР на должность заведующего отделом здравоохранения и социального обеспечения. В 1965 году защитил диссертацию по теме «Медицинская помощь населению Западного Казахстана (1799–1959 гг.)». В 1966 году вновь вернулся на работу в институт на должность заведующего отделом эпидемиологии. В 1973 году ему было присвоено звание старшего научного сотрудника.
Работая в Казахском научно-исследовательском институте эпидемиологии, микробиологии и инфекционных болезней по теме кишечных инфекций, подробно изучил эпидемиологию и дал объяснение причин их широкого распространения, раскрыв детали фекально-орального механизма передачи, установил пути и факторы передачи, определил условия заражения, разработал меры профилактики. По этой теме опубликовано более 150 работ.
По своей инициативе, параллельно с основной работой, изучал эпидемиологию других инфекционных заболеваний (брюшной тиф, сальмонеллез, проказу, холеру, сыпной и возвратный тифы, инфекционный гепатит, сибирскую язву, менингит, туберкулез, бруцеллез, дифтерию и др.). Высказал оригинальные гипотезы по механизмам их передачи, которые объясняли существовавшие неясные вопросы позволяли целенаправленно осуществлять профилактические мероприятия. Николай Федорович последовательно и творчески развивал материалистическое учение Л.В. Громашевского о механизме передачи инфекций, подтверждая, что движущей силой эпидемического процесса является именно механизм передачи, то есть специфические при каждом заболевании условия взаимодействия между больным человеком и здоровым, во время которого и происходит заражение – передача инфекции.
Некоторые его работы посвящены соматическим болезням (остеохондроз, язвенная болезнь, инфаркт миокарда, гипертония, аллергия и др.). Используя гигиенический и эпидемиологический методы научного анализа, он показал, как меняющиеся во времени условия и образ жизни человека, приводят к нарушению функционирования тех или иных органов и, соответственно, к развитию той или иной патологии. Предложил новые интересные гипотезы этиологии и патогенеза и вытекающие из них меры профилактики.
Самым большим и важным своим открытием Николай Федорович считал установление роли животного жира в патологии человека. Он открыл механизм проникновения возбудителей инфекционных болезней и чужеродных веществ во внутреннюю среду организма – в кровь в жировой частице. Это дало ему возможность объяснить патогенез развития брюшного тифа, проказы, менингита, ревматизма, аллергии, осложнений после воспалений верхних дыхательных путей и гриппа и некоторых других патологий.
Последним местом работы Николая Федоровича был Республиканский центр по профилактике и борьбе с ВИЧ-СПИДом. Первоначально он отрицал возможность «появления» новых болезней, считая, что эволюция живых существ завершена. Однако, проанализировав всю доступную литературу, изучив эпидемиологическую ситуацию и сопоставляя биологию вируса с физиологией человека и меняющимся сексуальным поведением, разработал гипотезу возникновения этой новой болезни (вируса) и механизма передачи, предлагая соответствующие меры профилактики. Подготовил и опубликовал по этой теме 30 работ.
Какой бы темой он не занимался, прежде всего, его интересовали нерешенные вопросы, причины распространения болезней и меры их профилактики. Изучая литературу, анализируя факты, опираясь на логику здравого смысла, он всегда искал и находил вариант решения проблемы, предлагал новую гипотезу. Обосновывал их анализом обширных литературных данных за максимально возможный исторический период, прослеживая развитие и динамику процесса с момента его возникновения до настоящего времени во взаимосвязи с меняющимися внешними факторами и условиями жизни людей.
Научное наследие Н.Ф. Крамчанинова представлено в более 450 работах, которое еще предстоит изучать и оценивать. В них ярко проявились научная проницательность и широкая эрудицию, цепкий взгляд ученого и глубокие знания, исключительно материалистический научный подход. Особо восхищает его наблюдательность, широта и глубина клинического и эпидемиологического мышления, объективность и точность анализа, уважительность и корректность критики в отношении мнений других авторов.
Следуя лучшим традициям исследователей медицины, он неоднократно подвергал свою жизнь опасности. Так, при изучении рака кожи, пытался вызвать болезнь на себе действием ультрафиолетового облучения. Изучая проблемы кишечных инфекций, провел с группой сотрудников серию опытов по самозаражению дизентерией, определив условия заражения и заражающую дозу возбудителя. При изучении стенокардии и инфаркта миокарда, проводил на себе, совместно с женой Поповой Фаиной Владимировной, эксперименты по проверке роли холода, как возможного этиологического фактора.
Он обладал большой работоспособностью: работал дома, в воскресные дни, в период отпуска. Любил отдыхать не в санаториях или домах отдыха, а дома, на даче. Называл себя «большим фантазером», что давало ему возможность «придумывать» теории. Этому способствовало окончание юридического института, где во время учебы он узнал, что при расследовании преступления практикуется выдвигать версии, которые затем уточняются и проверяются.
Активно участвовал в работе научных обществ, часто выступал с докладами на научных съездах и конференциях. Был членом проблемной комиссии Ученого совета Минздрава Казахской ССР и ученого совета института. Неоднократно был членом редколлегии журнала «Здравоохранение Казахстана». Много внимания уделял санитарно-просветительной работе среди населения. Часто бывал в командировках по заданию Минздрава Казахской ССР, в которых оказывал помощь местным работникам здравоохранения.
Занимался общественной работой – в учреждениях, где работал, избирался неоднократно членом партбюро и местного комитета, заведующим агитколлективом, председателем профкома. За хорошую работу был награжден орденом «Знак Почета» (1966), многими медалями, значком «Отличник здравоохранения» (1955). Н.Ф.Крамчанинов отличался исключительными человеческими качествами. По своей природе скромный, «тихий», уважительный, больше требователен к себе, чем к подчиненным. Всегда доброжелательный, доступный, открытый, «светлый» человек. С удовольствием помогал советом и делом коллегам и начинающим научным работникам.
Н.Ф. Крамчанинов писал, что все идеи могут быть ошибочными и цитировал выражение академика О.В. Барояна о том, что даже если гипотеза не подтверждается в эксперименте, она все же способствует более верному направлению в исследовании. Он прожил яркую содержательную жизнь, наполненную познанием и научным творчеством. К сожалению, большинство его идей пока не получили развития и не реализованы. Почему? Как говорил он сам – «мы немного забежали вперед»…

Дыняк А.К., кандидат мед. наук

2018 жылдың 5 қазанында Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақстан халқына арналған «Қазақстандықтардың әл-ауқатының өсуі: табыс пен тұрмыс сапасын арттыру» атты Жолдауы жариялаған еді. Жолдау еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының өзекті мәселелеріне және қазақстандықтардың әл-ауқатын одан әрі арттыру міндеттеріне арналды. Елбасы Үкіметке 1 қаңтардан бастап ең төменгі жалақыны 28 мың теңгеден 42 мың теңгеге дейін көтеруге тапсырма берді. «Бұл түрлі салада еңбек ететін 1 млн 300 адамның өмір сүру деңгейін жақсартуға сеп болады» - деді Елбасы. Сондай – ақ, бюджеттік ұйым қызметкерлерінің еңбекақыларын 35% ға дейін көтеру тапсырылды. Сонымен қатар, шағын және орта бизнесті дамыту мәселесін қозғап, бұл бағытқа 30 млрд теңге қаражат бөлінсін дегенді айтты. Бизнесті дамытудың 2050 жылға дейінгі жоспары бойынша 22 мың азамат тұрақты жұмыспен қамтылуы тиіс. Бұдан бөлек Нұрсұлтан Назарбаев, туризм мен ауыл шаруашылығы салаларына айрықша тоқталды. «Еліміз туризмді дамытуы керек, СҚО-дағы Шалқар көлін алайық, Бурабайдан ешқандай кем тұсы жоқ», – деді Ұлт көшбасшысы. Өз жолдауында Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев білім беру сапасын арттыру қажеттігін, медицинаны дамытып жаңа технологиялар мен жабдықтар орнату керектігін, ауыл шаруашылығы саласын ілгерілітіп, экспортқа өз өнімімізді шығару тиіс екенімізді баса айтты.
Осы мәселелермен қатар көптеген атқаратын жұмыс бағыттарын көрсете отырып «Рухани жаңғыру» бағдарламасын әрі қарай жалғастырып қана қоймай, оның аясын жаңа мазмұнмен және бағыттармен толықтыру қажеттілігін атап өтті. Ол дегеніміз ұлттық құндылықтарды құрметтеуге, туған жерді көркейтуге, жаңашыл ойлап, қоғам үшін игі іс жасауға үндеген мақаласы оқырман қауымға парасатты ой тастады және бойымыздағы рухани құндылықты түлетіп, жаңғырту жолындағы ойлары мен бастамалары санаға рух, жанға жігер беретінін ескеріп, алдымен шынайы патриотизмнің маңызды көріністерін алға қою көзделеді.
Туған жеріміздің мәдениеті мен салт-дәстүрлеріне айырықша мән беретін, халықтың отанға, елге деген патриоттық сезімдерінің тұлға бойында қалыптасуына ерекше көңіл бөлінетініне және маңызы зор екенін ескеру керек.
Мен халқымның тағылымы мол тарихы мен ерте заманнан арқауы үзілмеген ұлттық салт-дәстүрлерін алдағы өркендеудің берік діңі ете оты-рып, әрбір қадамын нық басуын, болашаққа сенім¬мен бет алуын қалаймын.
Ауылшаруашылық саласын дамыту үшін, туған жерге, оның мәдениеті мен салт-дәс¬түрлеріне айрықша іңкәрлікпен атсалысуға барлық Қазақстандықтардың қосатын үлесінің болуы маңызды.
Бұл кез келген халықты әншейін біріге салған қауым емес, шын мәніндегі ұлт ететін мәдени-генетикалық кодының негізі.
Бай табиғатымыз бен мәдени әлеуетімізді пайдалану үшін сырттан келетін және ішкі туризмді дамытуға ерекше көңіл бөлу қажет. Үкімет қысқа мерзімде салалық мемлекеттік бағдарлама қабылдауға тиіс.
Біздің бабаларымыз ғасырлар бойы ұшқан құстың қанаты талып, жүгірген аңның тұяғы тозатын ұлан-ғайыр аумақты ғана қорғаған жоқ.
Олар ұлттың болашағын, келер ұрпағын, бізді қорғады. Сан тараптан сұқтанған жат жұртқа Атамекеннің қарыс қадамын да бермей, ұрпағына мирас етті.
Сол мирас еткен әдемі, тұмса табиғатымыздың сан-алуан көркемдігін, табиғи құбылыстары мен құндылықтарының барлығын туризм арқылы әлемге танытып, Қазақстан мемлекетінің ерекшелігімен таныстыру.
Қатер жаңғыруды әркімнің ұлттық даму үлгі¬сін бәріне ортақ, әмбебап үлгіге алмастыру ре¬тінде қарастыруда болып отыр. Алайда, өмірдің өзі бұл пайымның түбірімен қате екенін көрсетіп берді. Іс жүзінде әрбір өңір мен әрбір мемлекет өзінің дербес даму үлгісін қалыптастыруда.
Ұлттық салт-дәстүрлеріміз, тіліміз бен музыкамыз, әдебиетіміз, жоралғыларымыз, бір сөзбен айтқанда ұлттық рухымыз бойымызда мәңгі қалуға тиіс.
Абайдың даналығы, Әуезовтің ғұламалығы, Жамбылдың жырлары мен Құрманғазының күй¬лері, ғасырлар қойнауынан жеткен бабалар үні – бұлар біздің рухани мәдениетіміздің бір парасы ғана.
Туған жердің әрбір сайы мен қырқасы, тауы мен өзені тарихтан сыр шертеді. Әрбір жер атауының төркіні туралы талай-талай аңыздар мен әңгімелер бар. Әрбір өлкенің халқына суықта пана, ыстықта сая болған, есімдері ел есінде сақталған біртуар перзенттері бар. Музейлер мен галереялар қорын байыта түсуге болады. Осының бәрін жас ұрпақ біліп өсуге тиіс.
Басқа аймақтарға көшіп кетсе де туған жерлерін ұмытпай, оған қамқорлық жасағысы келген кәсіпкерлерді, шенеуніктерді, зиялы қауым өкілдері мен жастарды ұйымдастырып, қолдау керек. Бұл – қалыпты және шынайы патриоттық сезім, ол әркімде болуы мүмкін. Оған тыйым салмай, керісінше, ынталандыру керек.
Туған жеріне көмек жасаған жандарды қолдап-құрметтеудің түрлі жолдарын табу керек.
Адам еңбекқор болып, өз кәсібін жақсы меңгергенде және лайықты жалақы алуға немесе жеке кәсіп ашып, оны дамытуға мүмкіндік болған кезде табыс артады. «Туған жер» бағдарламасы жалпыұлттық патриотизмнің нағыз өзегіне айналады.
Туған жерге деген сүйіспеншілік Туған елге – Қазақстанға деген патриоттық сезімге ұласады.
Қазіргі таңда патриотизмді қалыптастыру мәселесі бұрынғыдан гөрі өткір болып тұрғандай. Себебі жаңа қазақстандық патриотизмді қалыптастыру жолына мемлекет басшылары да ерекше ықылас танытып, көңіл бөліп отырғаны анық. Қазақстан патриотизмінің іргетасы – барлық азаматтардың тең құқылығы және олардың Отан намысы алдындағы жалпы жауапкершілігі».
Елбасы Н.Назарбаевтың: «Әрбір адам біздің мемлекетімізге, оның бай да даңқты тарихына, оның болашағына өзінің қатысты екенін мақтанышпен сезіне алатындай іс-қимыл жүйесін талдап жасауы қажет. Елдің проблемалары да, келешегі де барлық адамға жақын әрі түсінікті болуы тиіс. Әрбір адам бала кезінен Қазақстан – менің Отаным, оның мен үшін жауапты екені сияқты мен де ол үшін жауаптымын деген қарапайым ойды бойына сіңіріп өсетіндей істеген жөн», – деуі Қазақстан азаматтарының бизнесті өркендетудің тұрақты көздерін қалыптастырып, жеке инвестицияны ынталандыру және нарық еркіндігін қолдауы керек. Дәл осы бизнес арқылы жаңа жұмыс орындары ашылып, қазақстандықтардың басым бөлігі табыспен қамтамасыз етілетінін айтып өткен.
Қазіргі уақытта көтеріліп отырған маңызды мәселелер қатарында жастарды ұлттық менталитетімізге баулып, мәдениетімізді дәріптетіп, салт-дәстүрлерімізді жаңғыртатын патриоттық сезімге баулып, өсіру өзекті саналады. Қазақстанның кез келген азаматын отансүйгіштік, патриоттық рухта тәрбиелеудің орны бұрын да бөлекше болған, бүгін де маңызын жойған емес.
Білім сапасын бағалау жүйесі халықаралық стандарттарға негізделуге тиіс. Орта мектептердің өзінде балаларды мейлінше сұранысқа ие мамандықтарға бейімдеп, кәсіби диагностика жүргізу маңызды.
Кез келген елдің дамуы саналы азаматтар қатарының көбеюімен де байланысты. Себебі болашақ – қазақ жастарының қолында. Ал осы жолда тайсалмай, елім үшін деп ерінбей еңбек ететін болсақ, өз үлесімізді қосарымыз анық. Келешекте ел тізгінін қолға алатын жастардың барынша білімді, жан-жақты, білікті болуы қаншалықты маңызды болса, олардың Отанына деген сүйіспеншілігінің мол болуы ұлттық құндылығымызды сақтаулары басты қажеттілік болып саналады. Өйткені, елін, жерін сүймеген азамат Отанына адал қызмет ете алатыны күмән тудырады. Ұлтының патриоты болған адам ана тіліне бей-жай қарай алмайды. Ал өз тілінде де, өзге тілдерде де еркін сөйлейтін маман қай кезде де еліне пайда келтіре алатыны анық. Мектептерді компьютерлендіру, жергілікті жо¬ғары оқу орындарына демеушілік жасау, айырықша маңызды мәселелердің бірі.
Шағын және орта бизнесті дамыта отырып, өзінің туған жерінің, туған өлкесінің көркеюіне үлес қоса білген азамат бүкіл елдің игілігі үшін қызмет ете алады.
Ұрпақ сабақтастығы деген халық болып ұйысып өмір сүру мүмкіндігі, жеке¬шілдік емес, ұжымдық, елдік үрдіс болғандықтан ұлт¬тық құндылықтарымызды жаңғыртудың маңызы өте зор.
Жастайынан дін мен дәстүрімізді, тағылымды тарихымызды оқып, сусындап өскен ұрпақ теріс ағымдар мен жат мәдениеттің жетегінде кетпейді. Салт-дәстүрі мен тарихына ерекше мән берген елдің тұғыры биік, іргесі берік болмақ.

Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік
ғылыми-техникалық құжаттама архиві
Ақпарат және құжаттарды пайдалану бөлімінің
жоғары білікті архивист маманы
Ануарханова Лаура Ануарханқызы

Н. Тұрсынбек
Орталық мемлекеттік ғылыми-
техникалық құжаттама архивінің
жоғары санатты архивисі
Әлеуметтану ғылымдарының магистрі

Архив – тарихитың қайнар бұлағы, құнды деректік құжаттар сақталатын алтын қойма. «Мәңгілік ел» жалпыұлттық идеясын іске асыру аясында архивтердің халықтың материалды, рухани өмірін айшықтайтын құнды құжаттарды сақтаушылары және елдің тарихи-мәдени мұрасының ажырамас бөлігі ретінде рөлі мен маңызы ерекше болып қана қоймай, тарихи сананы қалыптастыру, өткенді ғылыми тұрғыдан танып білуді қамтамасыз ету, патриоттық, рухани тәрбие беру құралы ретінде де маңызы өте зор.
Еліміздің кешегі мен бүгінгі тарихының сақтаушылары болып табылатын Қазақстан архивтері өзінің қоймалар қойнауында көлемі мен мазмұны бойынша бірегей, аса бай ақпараттық әлеуетке ие қорларды сақтап отыр. Солардың бірі де бірегейі Қазақстан Республикасының Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архиві.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архиві Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің 1974 жылғы 7 ақпандағы № 50 қаулысымен республиканың халық шаруашылығы, ғылым мен техника саласындағы аса құнды және жаңа жетістіктерін көрсететін ғылыми-техникалық құжаттамаларды мемлекеттік сақтау, есепке алу және пайдалануды қамтамасыз етуді орталықтандыру мақсатында құрылды.
Архив өз қызметін 1974 жылдың 1 наурызынан бастады.
 Бүгінде 45 жылдық мерейлі мерекесін тойлап отырған Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивы ХVIII ғасырдың соңынан бүгінгі күнге дейінгі Қазақстанның  ғылымы мен техникасының қалыптасу және даму тарихы бойынша құжаттарды сақтайтын аса ірі мекеме болып отыр.
Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінде еліміз аумағында орналасқан республикалық және бұрынғы одақтық бағыныштылықтағы ғылыми-зерттеу, жобалау, конструкторлық технологиялық салалардағы 121 ұйым мен мекеменің қызметі нәтижесінде қалыптасқан ғылыми-технгикалық және басшылық құжаттамалар мемлекеттік сақтауға алынған. Бүгінгі күні бұл мекемеге 181 қордан тұратын 204329 сақтау бірлігіндегі құжаттар мемлекеттік сақтауға алынған.
Архив қорларының құрамы мамандандырылған архивтың ерекшеліктерін көрсететін ғылыми-зерттеу құжаттамасы, конструкторлық құжаттама, технологиялық құжаттама, жобалау-сметалық құжаттама, патенттік құжаттама, басшылық құжаттама сынды жинақтаушы ғылыми-техникалық құжаттар тобынан тұрады. Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивы құжаттарының маңызды бөлігін Қазақстан, Орта Азия және Шығыс Сібір электр энергетикасы нысанадарының, азаматтық-тұрғын үй, өнеркәсіп және машина жасау,  мелиорация, су және орман шаруашылығы саласы құрылыстарының жобалау құжаттамалары құрайды. Атап айтқанда, «Казгорстройпроект», «Алматыгипрогор», «Казмеханобр», «Казжолпроект», «ВНИПИэнергопром», «ГипроНИИхиммаш» т.б. ірі-ірі жобалау институттарының құжаттары бар. Көптеген қорлар сейсмикалық аса қауіпті аймақтарда қала құрылысы бойынша құжаттардан тұрады. Алматы қаласының тұрғын үй және азаматтық құрылыстарының жобалары бойынша, соғыстан кейінгі кезеңнен бүгінге дейінгі қазақстандық архитектура мектебінің барлық даму тарихын көруге болады. Бұлар ел мәдениеті мен өркениетін айғақтауда маңызды рөл атқарады.
Архивте сақталған құрылыс материалдарын, металл құрылымдарын, ауыл шаруашылық машиналары мен механизмдерін, жеңіл және тамақ өнеркәсібі бұйымдарын өндіру, аспап жасау өндірісін дамыту жолын көрсететін конструкторлық және технологиялық құжаттамалар ерекше көкейкесті материалдар болып саналады.
Экономиканың, өнеркәсіптің, ауыл шаруашылығының, медицина мен білім берудің түрлі салаларындағы ғылыми зертеулерді көрсететін республикалық жетекші институттар мен ғылыми орталықтардың ғылыми-зерттеу құжаттамалары бүгінгі күнде зерттеушілер тарапынан үлкен қызығушылық тудыруда.
Машина және оның механизмдері, азаматтық және өнеркәсіптік құрылыстардың инженерлік ғимараттары, сондай-ақ, ауыл және су щаруашылығы, тұрмыстық қызмет көрсету, жеңіл және тамақ өнеркәсібі салаларындағы өнертапқыштық куәліктері, патенттік құжаттамалары өзіндік маңызға ие және әр алуан.
Басшылық құжаттамалар ғылыми-техникалық құжаттамаларды толықтыратын ақпараттар көзі болып табылады, және ол бұйрықтар мен  есептік-жоспарлау құжаттамалардан, негізгі қызмет жөніндегі жабдықтар, жаңа технологиялық процестерді енгізу, ғылыми зерттеулердің тақырыптары, ғылыми-техникалық ынтымақтастық т.б. туралы хат алмасулардан тұрады.
Құжаттардың ақпарат сақтау тәсілдері әртүрлі: машинада терілген мәтіндер, калька, сәулелі көшірмелер, ватман, фотоқұжаттар, ХVIII-XIX ғасырлардың ерте жобаларында – батист кездеседі.
Мекемелер мен кәсіпорындардың қызметі нәтижесінде құрылған құжаттармен қатар, архивке Қазақстанның ғылым мен техника саласындағы көрнекті қызметкерлерінің, яғни, А. Абланов, С. Балмұханов, Р. Елешов, Т. Қоңыров, П. Мариковский, Г. Қалиев, М. Усанович, А. Татығұлов, С. Космериди, Б. Атшабаров және т.б. атақты ғалымдар мен республикаға еңбегі сіңген тұлғалардың өмірі мен қызметі тарихынан хабар беретін жеке тектік құжаттары да мемлекеттік сақтауға алынған.
Бүгінгі таңда 4668 сақтау бірлігінен тұратын 36 жеке тектік қор мемлекеттік сақтауда. Солардың бір парасын екінші дүние жүзілік соғыс кезінде қазақстанға департацияланған, грек ұлтынан шыққан ғылым саласының көрнекті тұлғаларының құжаттары құрайды. Елбасымыздың «Қазақстандықтар – болашағы біртұтас ұлт. Қазақстандық біртектілікті одан әрі нығайту қажет» деген ұсынысы аясында, Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивы Қазақстан халқы ассамблеясының Алматы қаласындағы Хатшылығы мен Қазақстан грек этномәдени бірлестіктерінің қатысуымен «Қазақстандық гректер тарихы» атты дөңгелек үстел мәжілісін ұйымдастырып, қоғамдық келісімді, қазақстандық бірегейлілік пен бірлікті сақтап, болашағы біртұтас ұлтты қалыптастыру ісіне белсене ат салысты.
Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінде құжаттардың сақталуын қамтамасыз ету, мемлекеттік есеп және ғылыми анықтамалық аппарат бөлімі, Ақпарат және құжаттарды пайдалану бөлімі, Ұлттық архив қоры және ведомстволық архивтерді толықтыру бөлімі, Репрография және консервациялау бөлімі сынды құрлымдар жұмыс істейді. Қазақстан Республикасы Ұлттық архив қоры құжаттарының есебі мен сақталу жағдайына бақылау, құжаттарды пайдалану, ұйымдар мен ведомстволық архивтер жұмысына әдістемелік және іс жүзінде білікті көмек көрсету және т.б. архив қызметінің барлық бағыттары бойынша белсенді түрде жұмыстар атқарылуда.
Архив қызметкерлері аса құнды құжаттар мен қорларды анықтау және есепке алу жұмыстарын жүргізе отырып, жеке тізімдемелер мен есеп карточкаларын құр, сондай-ақ құжаттарды микрофильмдерге және электронды нұсқаға көшіре отырып электронды ғылыми-анықтамалық аппарат негізінде құжаттардың сақтандыру қоры мен аса құнды құжаттардың көшірмелерінің пайдалану қорын құру істерін қарқынды қолға алуда.
Ғылыми-техникалық құжаттар арқылы қызықтырған мәселелерімен танысу үшін архивте зерттеушілерге қызмет көрсететін оқу залы жұмыс істеуде. Қүн сайын зерттеуші мамандар құжаттармен танысып, олардың ізденістері арқылы архивтік қорлар көпшілік назарына ұсынылуда. Соңғы жылдары ғимараттар мен ғимараттардың құрылысы және қайта қалпына келтірілуі туралы құжаттарға сұраныс көбейді. Жыл өткен сайын көне архив құжаттарына АҚШ, Франция, Австрия, Германия т.б. шетел зерттеушілерінің қызығушылығы артып келеді. Сонымен бірге, интернет арқылы архив ақпаратына қол жетімділік қамтамасыз етіліп, Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архиві сайтында «ашық» архив іске қосылды.
Ғылыми-техникалық прогрестің қарқынды өсуі мен дамуы жобалау ұйымдарының, конструкторлық бюролардың, ғылыми-зерттеу институттарының бірегей компьютерлік бағдарламалар арқылы жұмыстарды сандық орындаудың жаңа жұмыс әдістеріне көшуін есепке ала отырып, ғылыми-техникалық архив техниканы модернизациялау және тәжірибеге жаңа технологиялар енгізу бойынша жұмыстар жүргізіп отыр.
Сонымен бірге, Ұлттық архив қоры құжаттарын пайдалану және жариялау бойынша белсенді жұмыстар атқарылып, қор құжаттары негізінде көптеген құжаттық жинақтар жарық көруде.
«Мәңгілік Ел» жалпыұлттық идеясы негізінде жастардың бойында қазақстандық патриотизм мен азаматтық бірегейлілікті қалыптастыру, ұлттық сананы көтеруде архив саласының атқаратын рөлі зор екені баршамызға аян. Өйткені, бүгінгі күні архивтер – халық жадының сақтаушысы ғана емес, тарихи сананы қалыптастырудың, патриоттық, рухани тәрбие берудің маңызды құралы. Бұл міндеттерді іске асыру үшін Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архиві жоғары оқу орындарымен тығыз байланыс орната отырып, студенттерге архив құжаттарын насихаттау, тарихи-деректі көрмелер ұйымдастыру, түрлі бірлескен жобаларды іске асыру арқылы оларды отан сүйгіштікке, тарихқа құрметпен қарауға, архив саласының маңызын жете түсінуге баулуда.
Елбасының «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласында алға қойылған «Архив – 2025» бағдарламасының қолға алынуы, архив саласының мемлекеттік деңгейде үлкен қолдауға ие болуы, барша архив мекемелері қызметкерлерінің мерейін асырып, архив саласының жарқын болашағына деген сенімдерін арттыра түсті.
Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінің қызметкерлері ел игілігіндегі құндылықтарды аса байыппен сақтап, асыл мұралардың болашақ ұрпаққа қаз-қалпында жеткізілуі және олардың ұтымды пайдаланылуы мен барынша толық зерттелуі үшін қалтқысыз қызмет атқаруда.

Қазақастан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің «Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архиві» РММ Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің 1974 жылдың 7 ақпандағы № 50 қаулысымен құрылып осы жылдың 13 ақпанындағы № 17-К Бас архив басқармасының бұйрығымен Олейникова Павлина Васильевна (1974-1984 жж.) алғашқы директор болып қабылданды. С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің тарих факультетінің түлегі басшылығымен архивтің құрылымы қалыптастырылып, ғылыми-техникалық құжаттамамен жұмыс істеу әдістемесі әзірленді.
Архивтің қалыптасуы және одан әрі жұмыс істеу процесі қиын болды. Ғылыми-техникалық құжаттамамен жұмыс істеу жаңалығы даярланған кадрлар жоқ болғандықтан бірқатар күрделі мәселелерді шешуді талап етті.
Сондықтан да, ұйымдастыру кезеңінде кадр құрамын іріктеу мен орналастыруға, олардың теориялық және өндірістік біліктілігін арттыруға көп көңіл бөлінді.
Павлина Васильевна Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің Бас архив басқармасында 1948 ж. бастап істеген еңбек өтілімен, өзіне-өзі талап қоя отырып, өз қызметкерлеріне де сондай талап қойды.
Архив қызметкерлері үшін жұмыстың бірінші кезеңі ғылыми-зерттеу қызметінде қалыптасқан жобалау, технологиялық институттар, конструкторлық бюро, сондай-ақ, күрделі құрылыс саласында ғылыми-техникалық құжаттың құрамы мен мазмұнын зерделеу болды.
Архив мамандарының жұмысында екінші кезең ҚазКСР Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архиві жинақтау көздері мекемелерін анықтау болды. Тізімге оларда сақталатын ұйымдар мен мекемелер және ұйымдардың ғылыми-техникалық құжаттама тізбесі кіруі және құжаттары мемлекеттік сақтауға берілуге тиіс.
Олейникованың естелігінен: «Жұмыстың алғашқы жұбының көлемі мен қиындығы бізге белгісіз болды. Сонда да біз жұмысқа кірісіп кеттік. Ғылыми-техникалық құжаттама жұмысынан біраз тәжірибе жинақтадық. Жұмыс тығыз жақындағанда ұйымдарға келіп, құжаттарды зерттеуге кірістік. Біз, қалай көп жұмыс істеу керек екендігін сезіндік.
Қала және институттардың кітапханаларында тиісті әдебиеттермен танысқан соң, негізгі мекемелерде, яғни Алматы қаласында орналасқан институттарда, филиалдарда және кәсіпорындарда іздестіру құжаттамасын жүргізіп, біз құжаттарды зерттеуге кірістік. Құжаттар жергілікті жерде техникалық архивтерде зерттелді, бізге институттардың білікті мамандары көмек көрсетті. Мәселені шешу, құжаттардың құндылығын сараптау және мемлекеттік сақтауға іріктеуді іздестіру осы санаттағы мекемелерде баяғыда пісіп жетілген. Сондықтан институттардың басшылары мен мамандары бізден көмекшілерді көрді және бізге қажетті көмек көрсетті.»

Жұмыстың үшінші кезеңі, архивті ғылыми-техникалық құжаттамамен толықтыру. Бірақ, мәселе ғылыми-техникалық жұмыс бойынша регламенттеуші құжаттар әлі әзірленбеген еді және осы құжаттармен жұмыс жасаудың қажетті тәжірибесі, негіздері мен әдістері болған жоқ.
1974 ж. наурыз айында сараптау-тексеру комиссиясы құрылды және оның құрамы бекітілді. Осы жылы жас архивтің ағымдағы жұмысында қажет болған алғашқы әдістемелік құралдар: «Методическое пособие для инспекторов по обследованию ведомственных архивов», «Пособие по составлению описи для коллекции документов», «Тепловые сети городов Казахстана и республик Средней Азии», сонымен қатар, «Схема систематизации проектно-изыскательской документации», «Казгипроводхоз» институтының нысандар тізбесі» және т.б. құрастырылды.
1974 жылы архив қызметкерлері ғылыми-техникалық құжаттама жасайтын мекемелерге, ұйымдарға және серіктестіктерге бақылау жасап, ұйымдастырушылық, әдістемелік және практикалық және тәжірибелік көмек көрсетті. 62 мекемеде осы мекемелерді негізгі есепке алу тізіміне енгізу туралы мәселені шешу үшін ғылыми-техникалық құжаттаманың құрамы мен мазмұны зерделенді: сонымен қатар бұл мекемелерде іс жүргізуді қою, мемлекеттік стандарттарды енгізу мәселелері қаралды.
Архив өсіп, ғылыми-техникалық құжаттармен толықтырылды, архив қызметкерлерінің саны да артты. Біз ғылыми-техникалық құжаттама архиві деген атты ақтадық.
1974–1984 жылдар аралығында Олейникова Павлина Васильевнаның басқаруымен алғаш ашылған ғылыми-техникалық құжаттама архивінің жұмысы осылайша бастау алған.
Николай Петрович Кропивницкий 1984-1986 жылдар аралығында Олейникованың бастаған жұмыс жүйесімен Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінің басшысы болып біршама жұмыстар атқаруға өз үлесін қосты.
Одан кейін 1986-1995 жылдар аралығында ОМҒТҚА директоры Даулбаева Галина Акаевна болды.
Галина Акаевна 1957 ж. оқуын бітіре салысымен Мәскеу тарих және архив институтында (Московский историко-архивный институт) 1962 жылы оқуын тәмамдап ҚазКСР Бас архив басқармасына жолданды.
1962-1975 жж. ҚазКСР Орталық мемлекеттік архивінде аға ғылыми қызметкері болып еңбек етті.
«Кеңестік кезеңдердегі (1920-1936 жж.) ҚазАКСР мемлекеттік мекемелерінің анықтамалығын» құрастырды. ҚазКСР ОМА құжаттарды пайдалану бөлімінің басшысы, 1975 ж. ҚазКСР Бас архив басқармасының ұйымдастыру бөліміне ауыстырылды. 1982 ж. желтоқсан айында ОМҒТҚ архивінің директорының орынбасары, 1986 ж. бірінші наурызында Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінің директоры болып тағайындалып, 1995 жылға дейін белсенді жұмысын атқарды. Еңбегі еленіп КСРО және ҚазКСР Бас архив басқармасының мақтау қағаздарымен және «Еңбек ері» медалімен марапатталған.
Г.А. Даулбаевадан кейін 1995-1997 жылдар аралығында ОМҒТҚ архивін Адельгужин Ахтям Ахметович басқарды.
1984 жылы Башқұр мемлекеттік университетінің тарих факультетін, 1989 жылы Мәскеу қаласындағы КСРО ғылым академиясы КСРО тарихы институтының аспирантурасын бітірген.
1990 жылдан бастап архив саласында еңбек етіп келеді. 1990-1997 жылдар аралығында Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінде бас архивист қызметінде, Құжаттарды жинақтау бөлімінің басшысы қызметін атқарды. Кейін директордың орынбасары және директорлық қызметте болды.
Архив саласында өзін білікті маман екенін көрсетіп, құжаттаманы басқару, ұйымдардың ведомствалық архивтерінде құжаттарды сақтау, құжаттау бойынша заңға тәуелді нормативтік актілерін дайындады. Мемлекеттік ұйымның қызметінде құрылатын ұйымдарға іс жүргізу және архив ісі бойынша екі мемлекеттік стандартты көрсете отырып, типтік құжаттар тізбесін әзірледі. Көптеген жарияланған мақалалары бар. Іс жүргізу және архвтік іс бойынша белсенді дәріс жүргізді.
2001 ж. қызметтегі табыстарына қол жеткізгені үшін «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 10 жыл» мерейтойлық медалімен, «Астананың 10 жылдығына» және ведомстволық құрмет грамотасымен марапатталған.
1997–2003 жылдарда Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінің директоры Габдушев Сағындық Нургалиевич болып алғашқы басшылардың жүйелі жұмысын жалғастырды.
2003 жылы Валиева Рахима Казыхановна ОМҒТҚА директоры болып тағайындалды. Рахима Казыхановна басқаруымен архив ғылыми-техникалық, жобалау құжаттамамен толықтырылды. 2003-2006 жылдар аралығында келесі қорлар мемлекеттік сақтауға қабылданды: техника-ғылымдарының кандидаты Нәби Ысқақ Айтқалиұлының жеке тектік қоры, ҚР Мәдениет министрлігінің Республикалық халық шығармашылығы және мәдени-ағарту жұмысы ғылыми-әдістемелік орталығы, ҚР Мәдениет министрлігінің мәдениет ескерткіштерін консервациялау және қалпына келтіру жобалау-конструкторлық институты және т.б.
2006-2010 жылдар аралығында Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивін Белоносов Олег Рюрикович басқарды.
1978 жылы Қазақ ауылшаруашылық институтын аяқтап инженер-механик мамандығын меңгерді. Негізгі оқуымен қатар, Алматы патенттану институтынан, патенттанушы біліктілігін алған.
1986-1990 жылдар аралығында Қазақ ауылшаруашылық институтының Конструкциялық материалдар технологиясы және материалтану кафедрасында күндізгі аспирантурасында оқыды. Аспирантураны бітіре салысымен заң бойынша инженер – зерттеуші біліктілігі берілді.
Аспирантурада оқу кезінде әртүрлі ғылыми-практикалық жинақтарда және журналдарда 13 мақала жариялап, өнертабысқа КСРО-ның 4 авторлық куәлігі алды. Қазақ ауылшаруашылық институты кафедрасының ассистенті, одан кейін аға оқытушысы болып еңбек етті. Кейін жеке бизнес жүйесінде де жұмыс істеді.
Архив саласына 2002 жылы келіп Алматы қаласының Архивтер мен құжаттама басқармасының Түрксіб аудандық архивінің директоры лауазымында 2006 жылға дейін қызмет етті.
2006 жылы Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінің директоры болып қабылданып осы қызметте 2010 жылға дейін атқарды.
Қазіргі таңда Алматы қаласы Орталық мемелекеттік архивінде: бөлім басшысы, баспасөз-хатшысы және бас сарапшы лауазымдарын атқаруда.
Сәрсенова Гүлайхан Саматқызы 2009 жылы ОМҒТҚА директордың орынбасары болып тағайындалып 2010 жылы осы архивтің директоры болды.
1977 жылы Алматы шет тілдер педагогикалық институтының француз тілі мамандығын бітірген. 1981 жылы, Мәскеу тарихи-архив институтында архивтендіру бойынша біліктілігін жоғарылатты (үздік).
1979 жылдан бастап архив саласында қызмет етті: ҚР Орталық мемлекеттік архивінде, Алматы қаласы Орталық мемлекеттік архивінде, Алматы облысының архивтер және құжаттама басқармасында.
2009 жылы ҚР Ақпарат және архив комитеті Мәдениет және ақпарат министрлігінің Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінде директордың орынбасары және 2010 ж. 23 шілдеден бастап директор лауазымын атқарды.
Архив саласында өзін білікті маман екенін көрсете білді. Іс жүргізу және архив ісі бойынша белсенді дәрістер жүргізді. Семинар, тренингтер жүргізуден тәжірибесі мол.
Алматы облысының мекемелері мен ұйымдарының іс жүргізу қызметінің мамандары үшін, «ҚР Ұлттық архив қорының құжаттарын пайдалану» тақырыбы бойынша Алматы облысының архивтер мен құжаттамаларды басқаруда іс жүргізу бойынша курстар» жүргізді.
ҚазКСР Орталық мемлекеттік архиві жанындағы іс жүргізу бойынша курстар, тақырыбы: «Ұйымдардың құжаттарын ғылыми-техникалық өңдеу» дәрісін оқыды (Республикалық маңызы бар мекемелер мен ұйымдардың іс жүргізу қызметтерінің мамандары үшін).
Құжаттау, құжаттаманы басқару, ұйымдардың ведомстволық архивтерінде құжаттарды сақтау жөніндегі нормативтік құжаттар әзірлеген.
Көптеген редакциялық алқаларға қатысып жинақтарды даярлаған:
1) «Парки и скверы города Алматы (1868-1916 жж.)» Сборник документов и материалов. Алматы. «Өнер» баспасы. 2005 жыл;
2) «Великий подвиг Ваш история хранит» материалдар мен құжаттар жинағы. Алматы «Өнер» Баспасы 2005 жыл;
3) Қорлар бойынша жол көрсеткіш «Талдықорған мемлекеттік архиві. Алматы облысы мемлекеттік архивінің филиалдары (1917-1991жж.)» (2 том). Алматы, «Жібек жолы» баспа үйі. 2007;
4) Қорлар бойынша жол көрсеткіш «Алматы облысының мемлекеттік архиві, оның филиалдары Талдықорған мемлекеттік архиві (1992-2006) жж.» (3 том). Алматы, «Үш Қиян» баспа үйі, 2007;
5) «Ауылым - алтын бесігім» құжаттар мен материалдар жинағы. (1911-2007 жж.) - Алматы, «Жібек жолы» баспа үйі. 2008;
6) «Белорус мәдени орталығы» РҚБ «Освободители. Вызваліцели. Азат етушілер» естеліктер, очерктер, мақалалар, құжаттар, өлеңдер» «Раритет» баспа компаниясы. 2009;
7) «Академик А.Ш. Татыгулов». Сборник документов и материалов. Алматы. 2010;
8) «Жеке қор құжаттары бойынша аңдатпалық жолсілтер». Алматы. 2012. Print Express баспасы;
9) «Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінің қорлар бойынша жолсілтері». Алматы. 2012. Print Express баспасы;
10) «Истоки жизни. Документы из личного фонда П.И. Мариковского». Алматы. 2012. Print Express баспасы;
11) «Сын Казахстана и Эллады. Спиридон Георгиевич Космериди». Сборник документов и материалов. Алматы. 2014. Print Express баспасы;
12) «Из истории научных медицинских учреждений. Казахстан: 1941-1945 гг.» Сборник документов и материалов. Алматы. 2015. Print Express баспасы;
13) «Опередивший время» Сборник документов и материалов о враче, ученом, организаторе онкологической службы Казахстана Сакене Нугмановиче Нугманове. Алматы. 2015. Print Express баспасы және т.б.
Сақтау мерзімдерін көрсете отырып, ұйымдардың ғылыми-техникалық және өндірістік қызметінде пайда болатын типтік құжаттардың тізбесін әзірлеуге қатысқан.
Көптеген жарияланған мақалалары бар.
Көп жылдық архив ісіне қосқан үлесін ескере отырып «Ерен еңбегі үшін» төс белгісімен, «Қазақстан халқы Ассамблеясына 20 жыл» мерекелік, «Еңбек ардагері», «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 25 жыл» мерейтойлық медальдарымен марапатталған.
2017-2018 жылдар аралығында Тойбаев Тасқын Нұрбайұлы ОМҒТҚА басқарған.
Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінде көптеген іс-шаралар өткізді, Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасының аясында Архив қызметкерлері «Латын әліпбиіне өту – уақыт талабы» көрмесін даярлап, ғалымдармен кездесулер ұйымдастырды. Көптеген ұйымдармен тығыз жұмыс атқарылған негізінде архив қызметкерлері семинар, конференция, жиналыстарға архив ауқымын көбейткен.

2018 ж. мамыр айынан бастап осы күнге дейін Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінің директоры қызметін Жұматаева Баян Амантайқызы атқаруда.
Абай атындағы Алматы мемлекеттік университетінің тарих факультетін бітірген. 2010 жылы Мәскеу қаласындағы бүкілресейлік құжаттану және архив ісі ғылыми-зерттеу институтында (ВНИИДАД) қысқа мерзімді біліктілікті арттыру курстарын оқыған.
Алғашқы еңбек жолын 1987 ж. ҚР Орталық мемлекеттік архивінде хатшы-машинист мамандығымен бастаған. Кейін осы архивтің 2 санатты архивист, 1993 жылға дейінгі еңбек уақыттарында 1 санатты архивист болды. Ұйымдастыру жұмысы және персоналды басқару бөлімінің бастығы, заңды тұлғалардың архивтермен жұмыс бөлімінің бастығы, біліктілікті арттыру курстарының директоры болды. 2010 жылдан бастап Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архиві директордың орынбасары қызметін атқарды.
2018 жылдың мамыр айынан бастап осы күнге дейін осы архивтің директоры болып жұмыс атқарып жатыр.
Архив саласында 31 жыл еңбек сіңіріп келеді.
Жинақтау көздері-ұйымдарда құжаттау, құжаттаманы басқару және құжаттарды сақтау жағдайына бақылауды жүзеге асыру жөніндегі жұмысты кәсіби ұйымдастырады.
Іс жүргізу және архив ісі бойынша өндірістік оқу орындарын ұйымдастыру және өткізумен айналысады.
Көптеген жинақтарды даярлауына қатысқан:
1) «Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінің қорлар бойынша жолсілтері». Алматы. 2012. Print Express баспасы;
2) «Истоки жизни. Документы из личного фонда П.И. Мариковского». Алматы. 2012. Print Express баспасы;
3) «Сын Казахстана и Эллады. Спиридон Георгиевич Космериди». Сборник документов и материалов. Алматы. 2014. Print Express баспасы;
4) «Из истории научных медицинских учреждений. Казахстан: 1941-1945 гг.» Сборник документов и материалов. Алматы. 2015. Print Express баспасы;
5) «Опередивший время» Сборник документов и материалов о враче, ученом, организаторе онкологической службы Казахстана Сакене Нугмановиче Нугманове. Алматы. 2015. Print Express баспасы;
6) «Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік ғылыми -техникалық құжаттама архивінің қызметі» (оқу құралы) авторы. Алматы. «Қазақ университеті» баспасы. 2018.
7) «Из истории проектирования объектов культуры г. Алматы. (1930–1980-е гг.)» атты құжаттар мен материалдар жинағы. Алматы: Print Express және т.б.
Б. Жұматаеваның ұйымдастыруымен Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінде Қазақстан Республикасы Елбасының Жолдаулары мен мақаларында белгіленген өзекті мәселелер мен мақсаттар бойынша белсенді іс-шаралар өткізілуде.
Архив ісін жандандырып, архивке қосқан мол үлесін ескеріп «Қазақстан халқы Ассамблеясына 20 жыл» мерекелік медалімен және көптеген Құрмет грамоталарымен, Алғыс хаттармен марапатталған.
Біздің архивтің жетістіктеріне үлес қосқан басшылардың еңбегін елеусіз қалдыру мүмкін емес. Алдағы уақытта да Республика көлеміне тарихи таңбаларымен танымал болатын архив құжаттарының сапалы сақталып, зерттеушілер мен оқырмандарға көрсетер қызметтері көңілден шығарлықтай танымал болатынына және басшылық пен қызметкерлер тарапынан сіңіретін еңбектері зор болатынына сенімдіміз.

Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік
ғылыми-техникалық құжаттама архиві
Ақпарат және құжаттарды пайдалану бөлімінің
жоғары білікті архивист маманы
Ануарханова Лаура Ануарханқызы

Халида Есенқұлқызы жас өмірін «байдың тұқымы» деген таңбамен тағдырдың алдынан тосқан тауқыметтерін басынан кешірсе де, мойымай қазақ әйелдерінің ішінен шыққан алғашқы медицина ғылымының докторы болды.
Әкесі Есенқұл заманында бай, бақуатты әулеттен, білім-ғылым сүйгіштігімен атағы шыққан Маман байдан тараған ұрпақ. ХХ ғасырдың шенінде Маман балаларының барлығын тату, мейірімді, білімге құштар етіп тәрбиелеген. Өзге байлар сияқты жиған-тергенін өз құлқынына ғана пайдаланбай, кедей-кепшіктерге де пайдаларын тигізіп отырған. Кейін елдің ықыласы оқуға бұрыла бастаған кезде 1899 жылы Қарағашта үш кластық мектеп үйін салдырады. Алғашқыда мектепте ескіше дін-шариғат сүрелерін оқытатын болған. 1905 жылы Маманның балалары үш кластық мектепті, төрт кластық етіп кеңейтіп қайта салдырды. Оған қоса жаңадан пәндер де енгізіліп, мектепке жан-жақтан мамандар яғни, оқытушылар алдырылған. Маман мектебінің алғашқы оқушылары қатарында Ілияс Жансүгіров, Біләл Сүлеев секілді елге танымал, белгілі тұлғаларда оқыған.
Халиданың әкесі Есенқұл «Айқап» журналына қазақша роман жазғандарға бәйге жариялайды. Бұған С. Торайғыровтың «Қамар сұлуы» мен Тайыр Жомартбаевтың «Қыз көрелік» романдары қатысып, бәйге алған.
Маман байдың артында «Мамания» мектебі қалды. «Ол атақты байдың қызы» деген «таңба» Халида Есенқұлқызының өміріне көп қиыншылықтар туғызды.
Халида Есенқұлқызы Маманова 1918 жылы наурыз айының жиырма төртінші жұлдызында Талдықорған облысы, Ақсу ауданы, ол кезде № 10 ауыл деп аталған кейіннен Қарағаш қыстауында ірі қара малшысы Есенқұл Мамановтың отбасында дүниеге келген. Әкесі Есенқұл 58-ші баппен сотталып, үш жылға Қазақстаннан тыс жерге жер аударылған. 1928 жылы мал-мүлкін кәмпескелегеннен кейін әкесі бала-шағасымен Чкалов қаласына келіп қара жұмысқа тұрып, анасы тігін фабрикасында жұмысшы болады. Алты баланың үлкені Халида он жасқа келгенде әкесі туберкулез ауыруынан көз жұмады. Артынан екі кіші інілері де шетінейді. Қалған отбасы мүшелері 1932 жылы Алматыға әзер оралып, Халида Есенқұлқызы ата жолымен білім қуып, әуелі қысқа курстар, техникум, кейін медицина институтына оқуға түседі. Бірақ Халида Есенқұлқызының тегін білген соң байдың қызы деп оқудан және комсомолдар қатарынан шығарады. Сынақтарға тайсалмай алдыға талпынып, қиындықтардан өтіп, оқуын қайта жалғастырады.
Халида Есенқұлқызы 1941 жылы Қазақ медицина институтын «емдеуші дәрігер» мамандығы бойынша аяқтап, Ғылым академиясының Физиология институтының аспиранты болып оқуын жалғастырмақ болғанда, екінші дүниежүзілік соғыс басталып кетіп, 1942 жылдың ақпанында соғысқа аттанады.
Медицина институтын бітірген әр түлекке берілуі тиіс кіші лейтенант шенін Халида Мамановаға бермей, соғыс даласында медбике болып жұмыс істеуге де сенімсіз элемент деп, рұқсат етілмейді.
Халида Есенқұлқызы Сталинге: «Халық жауы болсам, айыпкерлер (штрафной) батальонына жіберіңіз. Тірі қалсам, менен және туыстарымнан бүкіл айыпты алып тастаңыз»,- дегенге саятын хат жазады. Хаттың Сталинге жеткен-жетпегені белгісіз. Бірақ саяси және қоғамға жасаған ауыр қылмыстары үшін жазасын алдыңғы шепте өтеп жатқан адамдармен бірге соғысқа түседі. Осылайша, Халида айыпкерлер батальоны штрафбатта болып Берлинге дейін тірі жетеді. Ол штрафбаттағы азабы туралы ешкімге тіс жарып айтпаған екен. Әскери қызметі 821 батальонда жалғасып, Маманова амбулатория бастығы болып тағайындалады. Бұл батальон Сталинград түбіндегі кескілескен шайқасқа басынан аяғына дейін қатысқан. Қасындағы мейірімді жандардың арқасында өлімнен аман қалған Халида Есенқұлқызына сержант атағы беріліп, медицина бөліміне ауыстырылды.
Сұрапыл майданда от пен оқтың астында жүріп Украина, Белоруссия, Прибалтика елдерін азат етуге қатысқан. Соғысты Австрияда капитан атағын алғаннан кейін аяқтайды. 1945 жылы 26 желтоқсанда 2 дәрежелі жарақат алып, елге қайтады. Майданда дәрігер қызметін атқарып, талай жауынгерлерді ажалдан аман алып қалды. Ұлы Отан соғысы кезінде «Сталинградты қорғағаны үшін», «Германияны жеңгені үшін», медальдарымен және «Қызыл жұлдыз» орденімен марапатталған.
Елге аман-есен оралып, 1946 жылы өз мамандығы бойынша қызмет атқарып, ғылыми жұмысымен айналыса бастайды. 1949 жылы қызметімен қатар, марксизм-ленинизм институтын бітіріп шыққан. 1950 жылы кәсіподақ комитетінде және ҚазКСР жер органдарында сақтандыру дәрігері қызметін атқарды. Өмірі бір арнаға түсіп, тынышталды ма деп жүрген шағында 1950-1952 жылдары басталған байлардың тұқымын екінші мәрте қудалау басталып, денсаулығы сыр беріп өз еркімен кетуіне мәжбүр болып, біраз уақыт жұмыссыз қалды. 1954-1959 жылдары кандидаттық жұмысын қорғауына бай ата-тегі тағыда жолына кесе көлденең болады. Осы қиын сәттерінде Қарағанды медициналық институтында жұмыс істеп жүргенде оған атақты ғалым, пато-физиолог, профессор О.С. Глозман жетекшілік етіп, қолдау көрсетуімен кандидаттық жұмысын жазды.
1959 жылы Ақтөбе медициналық институтының ректоры Дайыровтың шақыруымен қызметке тұрып, қоғамдық жұмыстарға да белсене араласты. Ақтөбеде көптеген достар тауып, әріптестерінің арасында беделді болды. Мәскеуден Жеңіс күніне орай, Кеңес Одағының маршалы Гречкодан құттықтау қағаздары келіп тұрды. Бай тұқымын қудалау аяқталғаннан соң да Халида Есенқұлқызының алға басқан аяғынан шалып, етегінен тартушылар көбейіп, ғылымдағы және қызметтегі жетістіктерін көре алмаушылар маза бермеді. Осындай келеңсіз кедергілерге қарамай, институт қабырғасында алғаш рет қазақ ұлт-аспаптар оркестрін ұйымдастырды. Халида Есенқұлқызын қайтсе де қызметінен қууды ойлағандар, осы әрекетін «өрескел» деп тауып, обком партиясына шақыртып, ұлтшыл деген атақ тағып, партия билетін тапсыруды талап етеді.
Партбюрода қызмет істеп жүрген шәкірттері «егер де ұстазымызды ұлт-аспаптар оркестрін құрғандығы үшін партбилетінен айыратын болсаңыздар, онда мәселені «Құрманғазы ансамблінен» бастайық деп», төтесінен қойған ашық сөздерінің арқасында араға түскен шәкірттерінің көмегімен аман қалады. Ұлы Отан соғысының ардагері, ақыл тоқтатқан, көпті көрген адамға жала жабу қисынға келмейтін іс еді.
Еуропаға, Жапонияға, Латын Америкасына басқа елдерге демалуға жоғары жақтан рұқсат сұраса да, өтінішіне ешкім құлақ аспайды. Әрең дегенде 1977 жылы Болгарияға демалуға жолдама алған сапары Халида Есенқұлқызының соңғы сапары болды. Болгариядан елге өлі денесі қайтты. Бұл өлімнің нақты себебі жұмбақ күйінде қалды. Кейіннен Халида Есенқұлқызының үйіндегі барлық қолжазбалар да жойылған.
Мәскеуде докторлық диссертациясын қорғап, біраз уақытта профессор атағына ие болған. Медицина институтында жүріп төрт адамның жұмысына ғылыми жетекшілік еткен. Тәрбиелеген шәкірттерінің көбі - белгілі медицина ғалымдары. Маманова Халида Есенқұлқызының 32 ғылыми жұмысы қалыпты. Өмірінің ашылмаған тұстары өте көп болса да, күш-жігерінің арқасында биіктерден көрінуге тырысқан. Ғылымға, ұлтқа, елге мол еңбегін сіңірген қайсар жан болған.
2018 жылдың 7 қыркүйегінде «Ерлік жолымен» зерттеу орталығы» ҚҚ, Халида Маманова атындағы қайырымдылық қоры, ҚР ОМҒТҚА және ҚР ОМА бірлесе отырып, ҚР Орталық мемлекеттік архивінің мәжіліс-залында есімі көп уақытқа дейін мәлім болмаған қазақ қыздарының ішінен шыққан тағы да бір қайсар жан туралы, яғни Маманова Халида Есенқұлқызының 100 жылдығына орай «Тұғыры биік тұлға» атты ҚР Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінің жеке тектік қорынан алынған деректер және Орталық мемлекеттік архивінде мемлекеттік сақтауда жатқан «Мамания» мектебі туралы көлемді көрме жасалып, дөңгелек үстел өткізілді. Іс-шара Х. Маманованың өмір жолы мен ғылыми қызметі туралы деректі фильмінің қойылымынан бастап, архив қызметкерлерінің зерттеуімен ержүрек, батыл тұлғаның өмір жолдарына шолулар жасалып, мәліметтер берілді. Мамановтар әулетінен туған-туыстары және Халида Есенқұлқызының шәкірттері естеліктерімен бөлісті.

Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік
ғылыми-техникалық құжаттама архиві
Ақпарат және құжаттарды пайдалану бөлімінің
жоғары білікті архивист маманы
Ануарханова Лаура Ануарханқызы

Сигарев Михаил Иванович 1938 ж. 10 маусымда Ресей Федерациясы Тула облысы, Каменский ауданы, Пушкарский ауылында дүниеге келген.
Сигарев Михайл Иванович – экономика ғылымдарының докторы профессор, Қазақстан Республикасы ауылшаруашылығы ғылымдары академиясының академигі, аграрлық ғылым саласындағы үздік ғылыми зерттеулері және жұмыстары үшін Білім және ғылым министрлігінің 2002 ж. 9 желтоқсандағы бұйрығымен А.И. Бараев атындағы сыйақы берілген.
М.И. Сигаревтің елдегі аграрлық секторды дамыту мәселелері туралы: өзін-өзі қаржыландыру және ақтауы үшін ауылшаруашылық мекемелерін құру, қаржылық-несие, салық, сақтандыру бағасын қоса алғанда, экономикалық механизмдер шаруашылығын жетілдіру, 220 ғылыми жұмысы жарияланды.
М.И. Сигарев К.А. Тимирязев атындағы Мәскеу ауылшаруашылығы академиясының агроном-экономист мамандығын алып шыққан.
Білікті маманға қарымды еңбегінің нәтижесінде экономика ғылымының кандидаты атағы берілгеннен кейін, біраз жылдың ішінде Қазақ агроөнеркәсіп кешені экономикасы және ұйымдастыру ғылыми-зерттеу институтында, сектор меңгерушісінен бастап, зертхана, шаруашылық есеп бөлімінен ғылымды нығайту директорының меңгерушісіне дейін көтерілген.
Ғалым 1996 жылы экономика ғылымының докторы дәрежесін «Проблемы развития рыночного механизма хозяйствования в аграрном секторе экономики Казахстана» тақырыбымен қорғаған. Жылдар өте ғылыми және ғылыми-педагогикалық жоғары деңгейлі кадрлар тәрбиелеген еңбегінің нәтижесінде М.И. Сигаревке Қазақстан Республикасы Ауылшаруашылық академиясының академигі және профессор атағы берілді.
Ғалым ғылыми-зерттеу жұмысымен қоса Қазақ экономика және консалтинг университетінде «Қаржы және несие» кафедрасының меңгерушісі қызметін атқарған.
М.И. Сигарев өзінің барлық жинақтаған құнды құжаттарын оның ішінде өмірбаяндық сипатын, ғылыми жұмыстарын, шығармашылық жұмыстарын, 2005 жылы Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивіне мемлекеттік сақтауға тапсырды.
1992 жылы 1962-2005 жж. № 1 тізімдеме жасалып, 73 іс іріктеліп алынды.
Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архивінде М.И. Сигаревтің шығармашылық және ғылыми жұмыстары, өмірбаянына қатысты 97 құжат сақталған.
Ғылыми қызметіне қатысты кітаптары, Қазақстанның бюджет жүйесі, қаржыландыру және инвестицияларды несиелеу бойынша оқулық құралдары, ауыл шаруашылығын жүргізу жүйесі бойынша әдістемелік әзірлемелер, ұсыныстар және ережелер, мерзімді басылымдағы мақалалар, ғылыми еңбектерінің тізімі, өмірбаяны, фотосуреттері тағы да көптеген құжаттары бар.

Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік
ғылыми-техникалық құжаттама архиві
Ақпарат және құжаттарды пайдалану бөлімінің
жоғары білікті архивист маманы
Ануарханова Лаура Ануарханқызы